Dobrze widoczny jeszcze kopiec nad Wolbórką wprowadziła do literatury J. Kamińska. Badaczka określiła go jako „grodzisko stożkowate”. W latach 1989, 1990 i 1991 badania tutaj prowadził P. Gajda. Dokumentacja i zabytki znajdują w
Muzeum Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim.
Odsłonięto dobrze zachowaną piwnicę dworu, oraz fundamenty z kamienia i cegły. Budynek postawiono częściowo na pozostałościach starszej budowli – prawdopodobnie średniowiecznej. Cegła zaś pochodziła z rozbiórek i datowana jest na XVII wiek.
Sam Będków pojawia się we wzmiankach z roku 1239. Dzieje osadnictwa na tym terenie są jednak o wiele starsze. Pod obecnym kopcem (1,5 metra pod poziomem gruntu) odnaleziono ślady osady kultury przeworskiej z początku naszej ery. Stwierdzono też obecność osad średniowiecznych i późniejszych.
Wieś, a potem miasteczko stanowiło prawdopodobnie własność biskupów włocławskich i było częścią klucza wolborskiego. Pewne jest, że w XV wieku miejscowość należała do Spinków herbu Prus. W roku 1453 lub 1462 Będków otrzymał prawa miejskie. W XVIII wieku ówcześni właściciele – Dembińscy starali się utworzyć z miasteczka ośrodek na skalę krajową. Zorganizowali m.in. giełdę kupiecką. Będków utracił prawa miejskie w 1870 roku.
Badacze sugerowali, że odkryta budowla na kopcu powstała właśnie za sprawą przedstawiciela rodu Dembińskich w XVIII wieku – biskupa T. Dembińskiego. Problem w tym, że taki purpurat nie jest znany historykom. Prawdopodobnie chodziło tu o biskupa włocławskiego Antoniego Sebastiana Dembowskiego. Wygląda więc na to, że dwór należy określać jako budowlę średniowieczną, na której pozostałościach wzniesiono potem (być może) dwór nowożytny. Nie jest jednak pewne kto był inicjatorem tego przedsięwzięcia.
Dwór postawiono na planie prostokąta o bokach 20 i 8 metrów. Otaczał go rów z wodą, będący przekształconym starym korytem Wolbórki. Wejście do budynku znajdowało się od strony północnej. Odnaleziono również fragmenty naczyń, kafli i przedmioty użytkowe datowane od epoki brązu do czasów nowożytnych. Część z nich naniesiona została z ziemią podczas budowy kopca, inne pochodzą z okresu funkcjonowania dworu, reszta zaś pochodzi z czasów późniejszych.
Będąc w Będkowie warto zobaczyć późnogotycki kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1462 roku ufundowany przez Piotra i Mikołaja Spinków. Świątynia należy do najciekawszych w naszym regionie. We wnętrzu cenny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV wieku. Pozostałe wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII wieku. Uwagę zwraca piękny rokokowy tron biskupi z tego okresu.
Będków położony jest przy drodze wojewódzkiej nr 716 prowadzącej z
Piotrkowa Trybunalskiego do Koluszek. Kopiec znajduje się przy moście (po lewej stronie), jadąc od
Piotrkowa. (2014)
Tekst: Tomasz Szwagrzak
Zdjęcia: Tomasz Szwagrzak